“Koronavirüsün neden olabileceği yeni global mali kriz bir İtalyan bankasıyla başlayabilir” başlığını atan ABD‘nin The Washington Post gazetesi, Avrupa Merkez Bankası (ECB) Başkanı Christine Lagarde’ın ekonomiyi canlandırmak için 120 milyar euroluk paket açıklarken, “Koordineli halde harekete geçmezsek 2008 usulü mali krizle karşılaşırız” uyarısı yaptığına dikkat çekti.
Post, İtalya’daki son durumu şöyle resmetti:
Salgının Çin’den sonra en çok vurduğu İtalya’da ülke çapındaki karantinaya tüm ticari faaliyetlerin durdurulması eklenirken, Avrupa finans kurumları ortasında en zayıf karneye sahip İtalyan bankalarına yurttaşların borç ödemeleri de duracak. Hükümetin radikal tedbirleri yatırımcıları kaçırırken, bankaların varlıklarının büyük kısmını oluşturan devlet tahvillerinin bedel kaybetmesi bekleniyor. Bu durumda sermaye rezervleri eriyecek olan bankaların kredi vermeyi durdurması, ekonomiyi daha da yavaşlatacak.
‘Kıyamet döngüsü’ korkusu
İtalya’nın hükümet tahvillerine ödediği faiz şubat ortasından beri artarken, yatırımcılar mümkün temerrüde karşı devlet tahvillerini sigorta etmek için iki katı para ödemek zorunda kalıyor. Avrupa’da en çok düşen borsa İtalya’nınki, en çok bedel kaybeden paylar İtalyan bankalarınınki. En büyük banka UniCredit’in payları geçen ay yüzde 39’dan fazla düşüş yaşadı.
Bu görüntü karşısında kimi analistler, hem hükümet hem de bankaların finansıyla ilgili kuşkuların birbirini besleyerek ‘kıyamet döngüsü’ yaratacağı kaygısında.
Londra merkezli iktisat araştırma danışmanlık şirketi Capital Economics‘in baş ekonomisti Neil Shearing, tepetaklak olma riskinin çok büyük olduğunu, iktisadın beklenenden daha büyük şok yaşaması halinde çöküşün süratle geleceğini lisana getirdi.
Yine de birçok analist, koronavirüsün ABD’de piyasalardan 15 trilyon doları silen 2008-09 mali krizi üslubu bir global buhrana neden olacağı beklentisi içinde değil şimdi. Onlara nazaran 2008-09 mali krizi sonrası ABD ve Avrupa’daki regülasyonlar sayesinde bankaların sermaye rezervlerini artirması ve konut balonuna neden olan riskli uygulamalardan kaçınmasından dolayı global bankacılık daha sağlıklı durumda.
‘Hükümet ile mali kurumların yazgılarının iç içe geçmesi büyük tehlike’
Ama tehlikenin pusu kurduğu kara delikler yok değil. Çin, son bir yılda bir dizi bankanın kapanmasına ve mevduatların boşaltılmasına sahne oldu. Çin iktisadı keskin fren yaparken, geri dönmeyen kredilerin birikmesi daha büyük bir baş ağrısı haline gelebilir.
İtalya’ya gelince, bankalarının Avrupa bankalarının ortalamasına kıyasla sermaye rezervleri daha az ve batık kredileri iki katından fazla. İtalya hükümetinin 2.4 trilyon dolarlık borcunun dörtte birine bankalar sahip. Yani ülkenin hükümeti ile mali kurumlarının yazgılarının iç içe geçmesi, tepetaklak edici bir istikrarsızlığı tetikleyebilir.
‘Küresel zincirin en zayıf halkası’
İtalyan yetkililerin ansızın çıkabilecek bir bankacılık krizini, Çin Komünist Partisi’ne hesap veren Çinli muhataplarına kıyasla daha makûs yönetmesi de kuvvetle mümkün. O yüzden Capital Economics baş ekonomisti Neil Shearing, İtalyan bankalarını ‘küresel zincirin en zayıf halkası’ diye niteledi.
‘Devlet daha da borçlanacak’
İtalyan iktisadı uzun müddettir tam bir hayal kırıklığı. Enflasyona ayarlı hesaplara nazaran ortalama bir İtalyan 20 yıl evvelkinden bir kuruş fazla kazanmıyor. Geçen yıl sakinliğe giren iktisadın bu yıl yüzde 2 küçülmesi bekleniyor. Kovid-19 da İtalya’yı büyümenin yavaşlamasından hiç büyümemeye sürüklüyor. Başbakan Giuseppe Conte’nin bu hafta iktisada can damarı olarak açıkladığı 25 milyar euroluk paket, bir hafta evvel ayırdığı ölçünün üç katından fazlası. AB, bütçe kurallarını ihlal etmesine karşın, İtalya’nın kamusal harcama planlarını onayladı. Hükümet yurttaşların karantina boyunca hane faturaları, vergi ve mortgage ödemelerinin ertelenmesini de öngörürken, GSYİH’nin yüzde 135’i oranındaki devlet borçlarının daha da yükselmesine kesin gözüyle bakılıyor.
2009’da İrlanda’nın bankacılık sistemi için memleketler arası kurtarma paketi çıkarmış olan eski IMF yetkilisi Ashoka Mody, yatırımcıların İtalya’nın borçlanma harcamalarını üst çekeceklerini ve gelecek aylarda bir borç krizini hızlandıracaklarını öngördü.
IMF geçen yılki İtalyan iktisadı raporunda İtalya’daki krizinin yayılabileceği, global piyasaları daha evvel deneyim edilmemiş durumlara sürükleyebileceği, İtalyan devlet tahvillerinin ‘yatırım yapılamaz’ statüsüne indirilmesi halinde bunun gelişmiş bir iktisat için bir birinci olacağı ve kayıpların tüm mali piyasalara yayılacağı uyarısı yapmıştı. Fransa, İspanya, Portekiz, Belçika’daki bankaların hepsinin kaydeğer ölçüde İtalyan hükümeti borcu satın almış olduğunu hatırlatmıştı.
Artık Princeton Üniversitesi’nde iktisat profesörü olan Mody’ye nazaran böylesi bir krizi savuşturmak için 700 milyar euroluk bir mali kurtarma paketine ve durum daha kötüleşmeden ACB, IMF ve ABD Hazine Bakanlığı’nın harekete geçmesine muhtaçlık var:
“Uluslararası toplum para dolu çantalarla yardıma koşmalı. İtalyanlar bir insani krizle cebelleşiyor. Lakin insani krizle cebelleşme olgusu bir mali kriz yaratacak.”
Ama herkes koronavirüs krizininin dümenine geçmeye istekli değil.
Washington DC merkezli Peterson Memleketler arası İktisat Enstitüsü’nden ekonomist Jacob Kirkegaard, global ekonomik sistem için değer arz eden İtalyan bankaları olan UniCredit ve Intesa Sanpaolo’nun sakinliği atlatmaya yetecek kadar sermaye rezervlerinin olduğunu söyledi.
Mali zayıflığın global finansla irtibatı olmayan bölgesel bankalarda ağırlaştığını aktaran Kirkegaard “Evet bankalar darbe yiyecek, ancak İtalyan bankalarının tümüne zayıf demek adil olmaz” dedi.
Diğer yandan 10 yıldan uzun müddettir krizle uğraşan ECB’nin de mühimmatı kalmadı. Siyaset faizi oranı esasen sıfır.
Bu ortada Avrupa iktisadının motor güçleri olan Almanya ve Fransa’da koronavirüs hadise sayısı şimdilik düşük olsa da katlanarak artabilir. Şansölye Angela Merkel, çarşamba günkü açıklamasında, Almanya’nın 83 milyonluk nüfusunun yüzde 70’ine koronavirüs bulaşabileceğini söyledi.
Nitekim İngiltere merkezli, ABD temaslı iktisat araştırma danışmanlık şirketi Pantheon Macroeconomics’in ekonomisti Claus Vistesen, müşterilere yaptığı ihtarda, “Birkaç ay içinde Euro Bölgesi iktisadının büsbütün kepenk kapattığı bir durumla karşılaşabiliriz, bu da büyümenin tümden çökmesine yol açar” dedi.
İtalya’da 3 hafta evvel patlak veren yeni tip koronavirüs (Kovid-19) nedeniyle bilanço ağırlaşmaya devam ederken, bugün bir günde kaydedilen en yüksek vefat sayısına ulaşıldı. Bugün mevcut koronavirüs hadise sayısı 14 bin 955’e, ölenlerin sayısı 250 kişi artarak 1266’ya çıktı. Ölenler ve iyileşenler dahil edildiğinde koronavirüs bulaşanların toplam sayısı 17 bin 660.