Araştırma şirketi Ipsos’un ‘Türkiye Barometresi Yeni Yıl Raporu’ndaki hane halkı harcamaları tahlili dikkat alımlı bulgular içeriyor. Bunlardan birisi de “evde üretim” konusu.
Dünya gazetesinden İbrahim Ekinci’nin haberine nazaran raporda şöyle deniliyor: “Kriz telaffuzları başladığında, haneler ile yaptığımız çalışma sonuçlarına nazaran birinci önlem mesken dışı davranışların azalması yahut yapılmaması istikametindeydi. Bu da, 2019’da konutta daha çok vakit geçirildiğini bize gösteriyor. Aslında konutta daha çok vakit geçirildiğini, satın alımlara baktığımız vakit da görmekteyiz. Temel besin eserleri, mesken üretimi eserlerde kullanılan materyallerin artması, bu sene birinci kere büyüme gösteren kategorilerin olması bize bu tarafta bir hareket olduğunu gösteriyor.”
‘Son iki yıldır konservelik kavanoz satışları çok arttı’
“Ev imali eserlerde kullanılan malzemelerin” hissesindeki artış konusunda Ipsos’un bulgularını destekleyen öbür müşahedeler de var. Son iki yıldır “konservelik kavanoz satışlarının çok arttığı”, tüketicinin salça, konserve, reçel, yoğurt vs. şeyleri daha çok konutta üretmeye yöneldiği belirtiliyor. Alkollü içecek fiyatlarındaki yükselişin tesiriyle konutta üretimde önemli artışlar olduğu daha evvel haber konusu olmuştu. Bu eğilimin öteki besin eserlerine de yansıdığı anlaşılıyor.
‘Tüketici aslında daha fazla tüketmiyor ancak…’
Ipsos’un raporundaki datalar, 2019’un diğer açılardan da ayrıştığını gösteriyor. Raporda, “Ekonomik göstergelerin düzgün olmadığı geçmiş yıllarda, hane içi satın alım davranışları, hem harcama hem de miktarsal olarak daralırdı. 2019’da bunun tam aykırısı oldu: Harcama artışı çok yüksek olurken miktarsal endekslerde ise bir daralma görülmedi” deniliyor. Bu durumun tipik bir stagflasyon tesiri olduğu söylenebilir. İktisat 2019’un birinci 3 çeyreğinde daraldı. Fakat birebir periyoda enflasyon artışı da eşlik etti. Terminolojide ‘stagflasyon’ denilen bu halde, tüketici aslında daha fazla tüketmiyor lakin enflasyon artış suratı nedeniyle daha yüksek harcama yapmış gözüküyor. Rapordaki bulgulara nazaran harcama artışı ciroda yüzde 25.6 düzeyinde! Bu artışın 17.1 puanı da fiyat artışlarından geliyor. Bu data hane halkı süratli tüketimdeki ciro artışının temel itibariyle enflasyon kaynaklı olduğunu gösteriyor. Raporda, “Hane içi harcama davranışlarındaki artışın bir kısmı fiyat artışlarından, bir kısmı da popülasyon artışından geldi. Sepet kıymetinin artışı ise en büyük etken oldu. Sepet bedelindeki artış, sepete giren eserlerin artmasından değil, satın alınan eserlere daha yüksek ödeme yapılmasından kaynaklandı” deniliyor.
’Markalı eserlerin hissesi azaldı’
Tüketici 2019’da tıpkı vakitte daha ucuz eserlere yöneldi. Raporda bu mevzuda da şu tespitler var: “Trend olarak bakıldığında «markalı ürünlerin» toplam harcamadan aldığı hisse azalırken marketlerin kendilerine özel olan eserlerin ve açık eserlerin ise büyümeye ettiği görülüyor. «Market Markalı» eserlerin büyümesi indirim marketlerinin büyümesinin sürüklediği bir büyüme olarak bedellendiriliyor. Açık eserlerde ise pazarda yüksek hisseye sahip olan et-tavuk eserleri, açık süt, peynir ve kuruyemişler büyümeyi belirleyen kategoriler oldu. Hane içi harcama dinamiklerine bakıldığında hanelerin son 3 yıldır satın alımlarının indirim marketlerine kaydığını görüyoruz. Bu değişim sonucunda son 12 ayda harcanan paradan indirim marketlerinin aldığı hisse %28 düzeyine ulaştı. İndirim Marketlerinin büyümesinde kendi eserlerinin tesirinin yanı sıra büyümenin 1/3’ü de markalı eserlerden geldi.”
‘Dövizle yatırım artıyor’
Raporda, “2020’ye girerken bireyler gerek ülke iktisadının gerekse şahsî ekonomik durumunun daha uyguna gideceğini düşünmüyor, büyük bir çoğunluk durumun kısa vadede değişmeyeceğine inanıyor. Bilhassa şahsî ekonomik durum kelam konusu olduğunda daha düzgüne gidecek diyenlerin oranı yüzde 12’den yüzde 8’e gerilerken, daha berbata gidecek diyenlerin oranı yüzde 31’den yüzde 33’e yükselmiş durumda.”
İşsizliğin artacağı beklentisi var. 2018’de her 100 kişinin 41’i “artar” beklentisindeyken 2019’da bu sayı 54’e çıkmış. Rapordaki değerli bir bulgu da yatırım endeksindeki değişim. Cari devirde şahısların altın, arsa, döviz, fon, hazine bonosu, pay senedi, konut, vadeli hesap üzere yatırım eserlerini satın alım eğilimlerini saptıyor. Bu endeksin 2017 pahası 159, 2018 bedeli 235, 2019 kıymeti ise 264! Kriz kurallarında tasarruf eğiliminin artması olağan lakin bu tasarrufun döviz mevduatı ile yapılması, dönemsel bir özellik olarak dikkat çekiyor.